Hàn Quốc muốn “nhập khẩu” lao động di cư giá rẻ để giải quyết khủng hoảng chăm sóc

Người di cư cũng là cư dân vừa chăm sóc vừa được chăm sóc

Năm 2024, dự án thí điểm về lao động giúp việc gia đình di cư đã gây xôn xao ở Hàn Quốc. Chính phủ coi thời gian lao động dành cho chăm sóc và nuôi dưỡng như “chi phí cần loại bỏ/giảm thiểu”, và không nhìn nhận bất bình đẳng giới trong chăm sóc gia đình hay vấn đề cấu trúc cần nguồn lực công cộng. Thay vào đó, họ muốn biến chăm sóc thành một “sản phẩm giá rẻ” để từng gia đình tự giải quyết.

Chính phủ còn cố đánh lừa dư luận bằng cách so sánh mức lương “70% lương tối thiểu” trả cho lao động di cư với mức lương ở nước xuất khẩu, như thể là “ưu đãi”. Chiến dịch dư luận này thất bại, nhưng dự án thí điểm dành cho lao động giúp việc Philippines với 30 giờ/tuần trong 6 tháng thực tế chỉ trả dưới mức lương tối thiểu. Nghiên cứu tháng 6 cho thấy, ngay cả mức 30 giờ/tuần cũng không được đảm bảo, và thu nhập thực nhận sau trừ chi phí nhà ở khoảng 900.000–1.300.000 KRW (trung bình 1.180.000 KRW).

Hành vi của chính phủ Hàn Quốc – muốn giải quyết khủng hoảng chăm sóc bằng cách “nhập khẩu rẻ” – là lâu dài và nhất quán. Chính sách hôn nhân di cư nhằm giải quyết vòng lặp sinh sản đã sụp đổ ở nông thôn qua lao động nữ nhập cư, bắt đầu từ dự án “Gả cho trai độc thân nông thôn” năm 1992. Quá trình này biến lao động nữ, vốn làm việc không lương trong sinh nở, nuôi dưỡng, chăm sóc người già và kinh tế gia đình nông thôn, thành lao động thuê ngoài qua nữ lao động nhập cư.

Ở các ngành thiếu lao động nhanh nhất, từ năm 1994 Hàn Quốc bắt đầu chương trình thực tập sinh công nghiệp, và từ 2004 áp dụng Hệ thống cấp phép tuyển dụng, cho phép lao động nhập cư visa E-9 (phi chuyên môn) vào làm việc. Ban đầu visa E-9 có hạn 3 năm, hiện có thể tối đa 9 năm 8 tháng (4 năm 10 tháng làm việc, 3 tháng về nước, tái nhập cảnh 4 năm 10 tháng). Mục đích là đáp ứng nhu cầu lao động có kỹ năng nhưng không cho phép nhập cư lâu dài (dưới 10 năm) để không được quyền định cư.

Người lao động nhập cư visa E-9 không có “quyền đưa gia đình đi cùng”. Họ không thể đưa người họ phải chăm sóc sang Hàn Quốc, cũng không thể có người chăm sóc mình đi cùng. Trước khi tạo ra chi phí chăm sóc từ bệnh tật hay tuổi già, họ phải về nước trong thời hạn visa. Như vậy, thiết kế visa E-9 bản chất là quá trình “nhập khẩu” chi phí nuôi dưỡng và chăm sóc.

Chính sách cư trú biến sự tồn tại thành “bất hợp pháp”

Khi Hàn Quốc di cư hóa các vấn đề gia đình, khủng hoảng chăm sóc, và thiếu hụt dân số, đồng thời muốn giảm chi phí xã hội tối đa, chính phủ quản lý quyền cư trú của người nhập cư cực kỳ chi tiết theo mục đích nhà nước. Người di cư tồn tại ngoài thời hạn hoặc phương thức được phép sẽ bị coi là “bất hợp pháp”, bị giam giữ và trục xuất.

Người di cư vào các vùng dân cư vắng Hàn Quốc, lao động trong ngành nặng mà người Hàn không muốn, hoặc làm việc trong các công việc lương thấp hoặc lao động gia đình không trả lương – nếu là người có giấy tờ hợp pháp thì là “tồn tại tốt”, nhưng nếu không đăng ký thì bị gán nhãn “ký sinh phải trục xuất”.

Tuy nhiên, hai nhóm này không tách biệt. Người di cư có thể vừa ở hợp pháp và làm việc được phép, vừa ở không hợp pháp và làm công việc hoặc đến vùng không được phép theo visa. Lao động càng nguy hiểm, nặng nhọc, lương thấp thì càng cần người di cư không đăng ký, chịu rủi ro mà người Hàn không làm.

4 năm 10 tháng hay 9 năm 8 tháng không phải là thời gian ngắn trong đời người. Người di cư còn ở lâu hơn, tạo quan hệ thân thiết, lập gia đình, sinh con. Giống như đời sống người Hàn: đơn thân, nhiều thành viên, hôn nhân hợp pháp, thực tế, chung sống, chia ly – đời sống người di cư cũng biến đổi phức tạp. Do đó, nhập cư luôn đi cùng với “không đăng ký”.

Vậy câu hỏi đặt ra: Trong bối cảnh người di cư, bị đẩy vào vùng “tuyệt chủng”, trở thành “bất hợp pháp”, thì chăm sóc ở Hàn Quốc là gì? Làm sao giải thích và nhìn nhận việc người không được tồn tại vừa chăm sóc vừa được chăm sóc?

“Không đăng ký” không phải lựa chọn

A nhập cảnh Hàn Quốc năm 1998 khi mới 6 tuổi cùng mẹ. Mẹ A bị lừa bởi môi giới, từ visa du lịch đổi sang visa lao động, lần đầu trở thành người lao động di cư không đăng ký. Sau khi ly hôn chồng ở nước mình, mẹ đưa A sang Hàn làm công xưởng và chăm sóc A. Khi còn quá nhỏ để hiểu tình trạng của mình, A trở thành người di cư không đăng ký cùng mẹ.

Nhờ sự giúp đỡ, A được nhập học tiểu học. Công ước Liên Hiệp Quốc về Quyền Trẻ em (UNCRC) khẳng định mọi trẻ em có quyền được giáo dục, bất kể quốc tịch hay tình trạng cư trú. Theo đó, từ năm 2008, Hàn Quốc cho phép trẻ di cư không đăng ký vào học tiểu học nếu chứng minh nơi cư trú qua hợp đồng thuê nhà hoặc giấy bảo lãnh. (Đến năm 2013, quyền cư trú của trẻ di cư không đăng ký mới được kéo dài đến trung học).

Chỉ việc được đi học, hay được cấp quyền cư trú khi học, không đồng nghĩa với việc đời sống trẻ di cư ổn định.

Luật pháp và xã hội đối với sự chăm sóc của người di cư

Trẻ em di cư và người lớn không đăng ký cư trú thường phải dựa vào mạng lưới gia đình, bạn bè, cộng đồng để được chăm sóc. Trong khi đó, các cơ chế chính thức về phúc lợi, y tế hay hỗ trợ xã hội gần như không áp dụng với họ. Việc này khiến “chăm sóc” trở thành hành vi phi pháp nhưng thiết yếu, tồn tại giữa ranh giới luật và nhu cầu sống còn.

Ví dụ, trong các gia đình nơi người di cư chăm sóc người già hoặc trẻ nhỏ, công việc chăm sóc không được công nhận về mặt pháp luật. Nếu xảy ra tranh chấp hay tai nạn, người chăm sóc và người được chăm sóc đều không có quyền pháp lý bảo vệ. Họ phải đối mặt với nguy cơ trục xuất, bị xử lý hình sự, hoặc mất quyền lợi ngay cả khi đã cống hiến toàn bộ sức lực để chăm sóc.

Chăm sóc như một hành vi kháng cự

Trong bối cảnh đó, “chăm sóc” không chỉ là hành vi sinh tồn mà còn là một hình thức kháng cự xã hội. Người di cư và cộng đồng của họ phát triển các chiến lược nội bộ để hỗ trợ lẫn nhau, từ việc chia sẻ thông tin về quyền lợi, chăm sóc y tế đến hỗ trợ tài chính và nuôi dưỡng trẻ em.

Các mạng lưới này đôi khi vận hành ngoài pháp luật, nhưng lại là yếu tố sống còn, giúp duy trì cuộc sống hàng ngày. Thông qua đó, họ thách thức sự bất công trong luật pháp, đồng thời tạo ra những không gian xã hội mới, nơi chăm sóc và đoàn kết trở thành trung tâm.

Hướng tới một luật về đoàn kết và chăm sóc

Báo cáo “Luật về Đoàn Kết và Chăm Sóc” đề xuất rằng chăm sóc không nên chỉ là vấn đề cá nhân hay gia đình. Thay vào đó, nhà nước phải thừa nhận và hỗ trợ những mối quan hệ chăm sóc đa dạng, bao gồm cả những người di cư, người sống không đăng ký, và các hộ gia đình không điển hình.

Một luật như vậy cần:

• Công nhận mọi hình thức chăm sóc – không chỉ hôn nhân hợp pháp hay quan hệ huyết thống.
• Bảo vệ quyền lợi pháp lý cho người chăm sóc và người được chăm sóc, bất kể tình trạng cư trú.
• Đảm bảo tiếp cận dịch vụ công – y tế, giáo dục, phúc lợi – cho tất cả cư dân, kể cả người di cư không đăng ký.
• Khuyến khích mạng lưới cộng đồng – hỗ trợ lẫn nhau trong chăm sóc, đồng thời công nhận giá trị xã hội của các hoạt động này.

Luật này sẽ không chỉ là một công cụ pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về công bằng xã hội, thừa nhận rằng sự tồn tại và chăm sóc của mỗi người đều quan trọng, bất kể họ có hợp pháp hay không.

Chăm sóc không chỉ là hành vi cá nhân mà còn là một hiện tượng xã hội và chính trị, đặc biệt trong bối cảnh di cư và bất bình đẳng. Khi nhà nước chưa công nhận đầy đủ quyền lợi của những người chăm sóc và người được chăm sóc, cộng đồng và các mạng lưới xã hội trở thành “hệ thống sinh tồn”. Việc thừa nhận và hỗ trợ các mối quan hệ chăm sóc đa dạng không chỉ bảo vệ những người dễ bị tổn thương mà còn tạo ra một xã hội công bằng, nơi mọi người đều có giá trị và được chăm sóc.

Theo Naver - Biên tập Kim Chi Nha